Ieper (Frans: Ypres) is een stad in het zuidwesten van de Belgische provincie West-Vlaanderen. De stad telt ongeveer 35.000 inwoners en is daarmee de op vijf na grootste stad van West-Vlaanderen.
Tijdens de volledige duur van de Eerste Wereldoorlog was de stad aan drie zijden omringd door Duitse troepen, door de Britse verdedigers werd deze boog in het front de Ypres Salient genoemd.
De Duitsers slaagden er niet in de stad te veroveren. De Duitse cavalerie had – nog voor de gevechten begonnen rond Ieper – de stad kunnen binnendringen en doortrekken; deze veldtocht duurde maar enkele dagen. Ondanks een aantal groots opgezette veldslagen die aan 500.000 soldaten het leven kostten bleef Ieper uit handen van de Duitsers. (bron)
Kerst in de loopgraven, bron: De Correspondent; FPG / Getty
Fascinatie
Van jongs af aan ben ik gefascineerd door de ‘De Grote Oorlog‘, zoals de Eerste Wereldoorlog in menig Europees land wordt genoemd. Vele boeken heb ik er ondertussen al over verslonden. In mijn middelbare schooltijd bracht een excursie mij in het Belgische Ieper; één van de grote brandhaarden van ’14-’18. Hoewel die trip, naast de indrukwekkende historie, zeker ook werd gekenmerkt door het consumeren van menig Belgisch biertje, was mijn interesse gewekt en bezwoer ik nog eens terug te gaan. In 2017, 100 jaar na de 3e slag om Ieper; de hel van Paschendale, staat West Vlaanderen uitgebreid stil bij ‘de Grote Oorlog middels routes, exposities en herdenkingen. Een uitgelezen mogelijkheid dus om mijn belofte van destijds waar te maken. Samen met mijn vader bezocht ik daarom onlangs wederom Ieper en omgeving.
Uiteraard vraag ik me ook wel eens af waarom ik, als ‘Hollandse jongen’ anno 2017, geboeid ben door een oorlog van een eeuw geleden die het neutrale Nederland slechts indirect trof. Daar, midden in het door oorlog getekende landschap rondom Ieper, ben ik op zoek gegaan naar de reden voor deze fascinatie. 5 lessen uit 100 jaar ‘In Flanders Fields‘:
Europa in 1914, bron: Wikipedia
Australische soldaten bij Passchendale, bron: Wikipedia
1 – Europa rolt nietsvermoedend ‘de grote oorlog’ in
De parallel tussen het Europa van 1914 en heden wordt door oorlog-voorspellende ‘onheilsprofeten’ vaak getrokken. Een periode van tientallen jaren van (betrekkelijke) Europese vrede, welvaart en optimisme sinds het einde van de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871). Maar ook een dominante positie in Europa van een verenigd Duitsland, dat spanningen oplevert tegenover de traditionele machtsblokken als het Verenigd Koninkrijk, Rusland en Frankrijk. Nationalisme speelde een grote rol. Binnen de genoemde grootmachten, maar zeker ook kleinere landen, zoals op de Balkan, vormden een kruitvat van nationalisme. Niet voor niets vormde de moord in Sarajevo op troonopvolger Franz Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije ‘de laatste druppel’ om Europa in oorlog te storten. Andere landen werden door media en overheid afgeschilderd als het ‘vleesgeworden kwaad’. Groot was dan ook de verbazing bij de betrokken soldaten toen zij zich tijdens het eerder genoemd korte moment van vrede met Kerst 1914 de vijand de hand schudden; dat bleken hele sympathieke kerels te zijn!
Toch (en gelukkig) zijn er ook forse verschillen met het heden. Dit lijkt met name te zitten in de waarde van het begrip ‘oorlog’. Betrokken staten waren verwikkeld in een regelrechte wapenwedloop. Plannen om elkaars grondgebied te veroveren lagen al klaar; denk aan het Duitse Schlieffenplan. Een ‘beetje oorlog op zijn tijd’ leek erbij te horen. De landen sloten bondgenootschappen met elkaar af om elkaar te steunen op het moment dat één van de betrokken landen in oorlog raakte. Daarom kwam er zo’n ongekende kettingreactie op gang toen Oostenrijk-Hongarije aan Servië de oorlog verklaarde na de moord op Franz Ferdinand. Vol trots geestdrift vertrokken de strijdende partijen naar het front voor een, naar zij verwachtten, korte oorlog. Het duurde niet lang voor zij bedrogen uitkwamen…
Engelse loopgraaf, bron: Pinterest
Primitieve gasmaskers, bron: Wereldoorlog1418.nl
2 – De gruwelen van de loopgraven
Aan het einde van 1914 was het Westelijke front letterlijk vastgelopen in een smalle strook land die zich uitstrekte van de Vlaamse Kanaalkust tot de grens van Zwitserland. Niets illustreert de zinloosheid van oorlog zo goed als de ellende in de loopgraven van het Westelijk Front. Modder, kou, ongedierte en ondervoeding; onder erbarmelijke omstandigheden hielden beide partijen elkaar in een houtgreep. Onuitputtelijke salvo’s van de artillerie gaan vooraf aan de zoveelste charge van soldaten die als ‘kanonnenvoer’ het niemandsland in worden gestuurd in de hoop een paar honderd meter door granaten omgeploegde grond te veroveren. De foto’s staan op mijn netvlies gebrand.
Rondom Ieper verloren in vier jaar tijd maar lieft 500.000 soldaten het leven. Het landschap is daardoor bezaaid met meer dan 170(!) begraafplaatsen. Hoe weinig een soldatenleven nog waard was, bleek wel uit het beroemde Duitse boek ‘Im Westen Nichts Neues‘ van Remarque over de ‘gewone’ Duitse soldaat Paul Bäumer aan het Westfront. Het verhaal eindigt met een citaat uit een brief van een officier, waarin deze meldt: ‘van het westelijk front geen nieuws’, precies op de dag dat de hoofdpersoon is gesneuveld…
Vlammenwerpers, bron: Wereldoorlog1418.nl
Europa in 1919, bron: Sint-Janslyceum
3 – Hoe techniek een mensenleven devalueert
Met de Eerste Wereldoorlog komt de industrialisatie van oorlogsvoering op een ongekend niveau. Steeds meer technieken wenden de strijdende partijen aan om het aantal slachtoffers bij de vijand te maximaliseren. Gruwelijkheden als gifgas, vlammenwerpers en zeppelins spreken tot de verbeelding en werden ook aan het front bij Ieper ingezet. Toch zijn het met name de ongekende hoeveelheid artillerie en mitrailleurs die het merendeel van de slachtoffers maken. In de loop van de oorlog deden nieuwe instrumenten als tanks en vliegtuigen hun intrede op het slagveld. Zij zouden het verloop van toekomstige oorlogen, denk aan de Duitse ‘Blitzkrieg’ tijdens de Tweede Wereldoorlog, danig veranderen. Echter, op de slagvelden van het Westelijk front waren zij niet in staat de ‘patstelling’ te doorbreken. Als productontwikkelaar en ‘aanjager van innovatie’ is het wrang om te lezen dat het juist die technische vooruitgang is die het mogelijk heeft gemaakt zo’n enorme hoeveelheid slachtoffers te maken.
4 – Het resultaat: niets! Integendeel…
Als in het najaar van 1918 de Eerste Wereldoorlog tot een einde komt met de capitulatie van de Centralen, kan de balans worden opgemaakt. Wat zijn 4 jaar oorlog, 9,5 miljoen doden, 8 miljoen krijgsgevangenen en 17,5 miljoen gewonden waard geweest? Aan het westfront zijn de grenzen marginaal verschoven, terwijl de kaart in het oosten geheel opnieuw getekend kon worden. De dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije viel uit elkaar, Polen en de Baltische staten ontstonden en ook het 800 jaar oude Ottomaanse Rijk verdween ten faveure van de republiek Turkije. Maar bovenal vormde de Eerste Wereldoorlog de voedingsbodem voor twee van de meest invloedrijke en bloedige politieke stromingen in het Europa van de 20e eeuw.
Allereerst grepen de communisten onder leiding van Lenin de macht in het verzwakte Rusland van 1917 en sloten kort daarop de Vrede van Brest-Litovsk met de Centralen. Ondanks het feit dat de Duitsers zich vervolgens maar tot één front hoefden te beperken, dierven zij het onderspit. Het Verdrag van Versailles kleedde het Duitse Keizerrijk uit. Zowel gebiedsdelen in Europa (o.a. Elzas Lotharingen aan Frankrijk en West Pruisen aan Polen) alsmede alle overzeese kolonieën moesten door de Duitsers worden afgestaand. Het land werd volledig ontwapend en slechts een minimaal beroepsleger van 100.000 militairen was toegestaan. En tenslotte werd Duitsland gedwongen enorme herstelbetalingen te doen aan de geallieerden. Deze maatregelen, alsmede het verlies van nationale trots als verliezers, vormden de voedingsbodem voor de opkomst van het Nazisme en vormen daarmee rechtstreeks aanleiding voor de Tweede Wereldoorlog.
The Last Post onder de Menenpoort in Ieper
The Pool of Peace
5 – The last post; 100 jaar respect
Het is indrukwekkend om te zien op welke manier de West-Vlamingen de herinnering aan ‘De Grote Oorlog’ levend houden, zeker in zo’n wrang jubileumjaar als 1917. De voertaal lijkt overal wel Engels, zoveel Britten, Canadezen en Australiërs bezoeken het gebied waar hun voorouders streden.
Het imposante In Flanders Field Museum in de wederopgebouwde Lakenhal van Ieper is het perfecte vertrekpunt voor een bezoek aan de ‘Ieper Sailent‘. En diverse andere musea, zoals Memorial Museum Passchendaele 1917 en het Museum Hooge Crater zijn zeer de moeite waard. Maar het is vooral het landschap rondom Ieper dat tot de verbeelding spreekt; keurig gemarkeerd met meertalige informatiepanelen. De fiets bracht ons door de heuvels langs gedenkwaardige plekken als Polygon Wood, Hill 60 en 62, the Pool of Peace en het Bayernwald. Ondertussen passeren we een oneindig aantal begraafplaatsen om de meest vreemde plaatsen midden in het landschap. Te veel om te bezoeken, maar het vergelijk tussen het imposante, Britse Tyne Cot Cemetery en het ingetogen Deutscher Soldatenfriedhof Langemark, op beiden liggen tienduizenden gevallenen, laten het verschil zien tussen winst en verlies.
Hét symbool van herdenken in Ieper is het saluut dat nog elke avond wordt gebracht onder de Menenpoort door het blazen van ‘The Last Post’. De poort bevat de namen van de bijna 55.000 Britse soldaten die sneuvelden in de Eerste Wereldoorlog, maar niet meer geïdentificeerd of teruggevonden werden. Bijzonder om te zien dat een willekeurige zaterdagavond nog altijd vele honderden mensen op de been brengt. En simpelweg indrukwekkend als stip acht uur eenieder zwijgt en luistert naar het trompetgeschal.
De geschiedenis ligt in Ieper letterlijk op straat en in het landschap. Het is leerzaam en indrukwekkend om je er enkele dagen in onder te dompelen. In de duizelingwekkende aantallen soldaten, granaten, kogels en modder is het vooral de nietigheid van een mensenleven dat mij zo fascineert. Die ene soldaat die daar zit in de erbarmelijke omstandigheden van de loopgraaf. Die zijn kamaraden ziet sneuvelen of doordraaien. Die weet dat hij met de knip van een vinger kan verworden tot kanonnenvoer of slachtoffer van een nieuw huiveringwekkend wapen van de vijand. Een vijand die ook bestaat uit eenzame zielen als hij. Hoe mensen in staat zijn elkaar dat aan te doen. En bovenal: hoe mensen in staat zijn dat kwaad te doorstaan. Ik kan het alleen maar met de Britten eens zijn: Their name liveth for evermore.
En die Belgische biertjes? Ja, ook op deze indrukwekkende trip smaakten ze prima!
